Narsistik kişilik bozukluğu (NKB), son zamanlarda adını sıkça duyduğumuz ve nedenlerini araştırdığımız merak edilen bir psikolojik rahatsızlık. Bu rahatsızlık karmaşık ve zorlayıcı bir ruh sağlığı durumudur. Özellikle ilişkilerde yaşanan sorunlar ve duygusal manipülasyonlar nedeniyle pek çok kişi, kendisinin veya çevresindeki birinin NKB belirtileri gösterip göstermediğini merak etmektedir. Bu makalede, narsistik kişilik bozukluğunun ne olduğunu, belirtilerini, potansiyel nedenlerini ve narsist bir kişiyle nasıl başa çıkılacağına dair etkili stratejileri ele alacağız.
Narsistik Kişilik Bozukluğunun Nedenleri
NKB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genellikle genetik, çevresel ve psikolojik faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığı düşünülür:
-
Genetik Yatkınlık: Kişilik bozukluklarının genetik bir bileşeni olabileceğine dair bazı araştırmalar bulunmaktadır. Aile bireylerinde bu kişilik yapılanması olanlar olmayanlara göre daha risk altındadır.
-
Erken Çocukluk Deneyimleri: Aşırı övgü veya aşırı eleştiri, travmatik çocukluk deneyimleri, tutarsız ebeveynlik stilleri NKB gelişiminde rol oynayabilir. Bazı teoriler, çocuğun gerçek bir kimlik geliştirememesi ve dışarıdan onay arayışına yönelmesiyle ilişkilendirir. Doyum sağlanamamış ve yara almış bazı ihtiyaç ve gelişim yapısı, yetişkinlikte bunları tamamlamak üzere bilinçdışı tekrarıyla gerçekleşmektedir.
-
Beyin Yapısı ve İşleyişi: Beynin empati ve duygu düzenlemesiyle ilgili bölgelerinde farklılıklar olabileceğine dair çalışmalar mevcuttur.
-
Kültürel Faktörler: Bireyselliği ve başarıyı aşırı derecede yücelten bazı toplumsal yapıların da narsistik eğilimleri artırabileceği öne sürülmüştür.
Narsist bir kişiyle ilişki kurmak veya yaşamak oldukça zorlayıcı olabilir. Bu insanların bazı ortak özellikleri şunlardır;
-
Narsistler, sürekli olarak ilgi odağı olmak isterler. Bu nedenle çoğunlukla bir sohbet esnasında kendilerinden bahsederler. Amaçları beğenilmek ve övgü almaktır. Bu insanlar için takdir görme ve hayran duyulma bağımlı oldukları isteklerdir.
-
Üstünlük duygusu daha doğrusu üstün olma arzuları çok fazladır. Kendilerini herkesten üstün görmek isterler ve genellikle “vasat” insanlarla vakit geçirmekten hoşlanmazlar. Sadece kendileri gibi “özel” kişilerle anlaşabileceklerini düşünürler.
-
Eleştiriye aşırı duyarlıdırlar ve en ufak bir eleştiriye bile öfke, utanç veya aşağılanma ile tepki verebilirler. Kendi kusurlarını kabul etmekte zorlanırlar. Ancak başkalarını çok rahat ve sık eleştirirler.
-
İsteklerini elde etmek uğruna manipülatif davranışlarda bulunurlar. Kendi çıkarları için başkalarını kullanmaktan veya manipüle etmekten çekinmezler. Duygusal şantaj, suçluluk hissettirme gibi taktikler kullanabilirler.
-
Gaslighting ile kurbanlarını kendi akıl sağlıklarından şüphe ettiren manipülatif davranışlarda bulunabilirler. Gerçekleri çarpıtarak veya inkar ederek kişinin algısını saptırmaya çalışırlar.
-
Empati yapmakta zorlandıkları için başkalarının duygusal ihtiyaçlarını görmezden gelirler ve acı çeken birine karşı soğuk veya kayıtsız kalabilirler. Gerçekten canlarının acımadığını düşünebiliriz. Üzüntülerinin sebebi çoğunlukla kendi çıkar ve kayıpları içindir.
-
Hızlı duygu geçişleri olabilir. Özellikle istediklerini alamadıklarında veya eleştirildiklerinde ani öfke patlamaları yaşayabilirler.
NKB’nin Belirtileri Nelerdir?
Narsist bir kişiyle ilişki kurmak veya yaşamak oldukça zorlayıcı olabilir. İşte NKB’nin en yaygın belirtileri:
-
Sürekli Övgü ve Dikkat Arayışı: Narsistler, sürekli olarak ilgi odağı olmak isterler. Sohbetleri genellikle kendi başarıları, yetenekleri ve önemleri üzerine kurarlar.
-
Eleştiriye Aşırı Duyarlılık: En ufak bir eleştiriye bile öfke, utanç veya aşağılanma ile tepki verebilirler. Kendi kusurlarını kabul etmekte zorlanırlar.
-
Manipülatif Davranışlar: Kendi çıkarları için başkalarını kullanmaktan veya manipüle etmekten çekinmezler. Duygusal şantaj, suçluluk hissettirme gibi taktikler kullanabilirler.
-
Üstünlük Duygusu: Kendilerini herkesten üstün görürler ve genellikle “vasat” insanlarla vakit geçirmekten hoşlanmazlar. Sadece kendileri gibi “özel” kişilerle anlaşabileceklerini düşünürler.
-
Kurallara Uymama ve Sınır Tanımama: Kendilerine özel muamele bekledikleri için, kuralların kendileri için geçerli olmadığını düşünebilirler. Başkalarının sınırlarına saygı duymazlar.
-
Gaslighting: Kurbanlarını kendi akıl sağlıklarından şüphe ettiren manipülatif bir tekniktir. Gerçekleri çarpıtarak veya inkar ederek kişinin algısını saptırmaya çalışırlar.
-
Empati Eksikliği: Başkalarının duygusal ihtiyaçlarını görmezden gelirler ve acı çeken birine karşı soğuk veya kayıtsız kalabilirler.
-
Hızlı Duygu Durum Değişiklikleri: Özellikle istediklerini alamadıklarında veya eleştirildiklerinde ani öfke patlamaları yaşayabilirler.
Narsist Bir Kişiyle Başa Çıkma Yolları ve Tedavisi
Narsist bir kişiyle yaşamak veya ilişki kurmak tükenmişliğe yol açabilir. Bu durumla başa çıkmak için bazı stratejiler geliştirmek önemlidir:
Öncelikle böyle bir durum içinde olan insanın kendine şunu sorması gerekiyor; ‘Bu ilişkiye çekilen hangi yönlerim olabilir?’ bu çok önemli ve cevabı iyi düşünülmesi gereken bir sorudur. Yani ilişkiler tek taraflı değil karşılıklı sorumluluk içerir. Bunun dışında yapılabilecekler;
-
Sınırlar Koymak: Narsistler sınırları ihlal etmeye eğilimlidir. Kendinize ve ilişkinize net sınırlar koymak ve bu sınırlara kararlılıkla bağlı kalmak hayati önem taşır. “Hayır” demeyi öğrenin.
-
Beklentilerinizi Yönetmek: Narsist bir kişiden empati, özür veya derin duygusal anlayış beklemek genellikle hayal kırıklığıyla sonuçlanır. Gerçekçi beklentilere sahip olmak, kendi duygusal sağlığınızı korumanıza yardımcı olur.
-
Kendinize Odaklanmak: İlişkideki enerjinizi ve odağınızı kendi iyiliğinize, iç dünyanızı zenginleştirmeye yönlendirin. Kendi ihtiyaçlarınızı belirleyin ve karşılayın. Hobiler edinin, sosyal çevrenizi güçlendirin.
-
Manipülasyonları Tanımak: Gaslighting, suçluluk hissettirme, eleştiri ve aşağılama gibi narsistik manipülasyon tekniklerini tanıyın. Bu teknikler uygulandığında kendinizi koruyacak farkındalığa sahip olun.
-
Duygusal Mesafe Koymak: Duygusal olarak çok fazla dahil olmaktan kaçının. Zorlayıcı bir duygu yaşarken uzaklaşmak ve durum üzerine değerlendirme yapmak önemlidir.
-
Profesyonel Destek Almak: Eğer narsistik istismar veya duygusal şiddet yaşıyorsanız, bir terapist veya danışmandan yardım almak çok önemlidir. Terapist, bu zorlu durumla başa çıkma stratejileri geliştirmenize ve kendi özsaygınızı yeniden inşa etmenize yardımcı olabilir.
-
İlişkiyi Bitirmeyi Düşünmek: Bazı durumlarda, özellikle manipülasyon ve istismarın devam ettiği durumlarda, narsist bir ilişkiyi sonlandırmak en sağlıklı seçenek olabilir. Bu karar zor olsa da, kendi ruh sağlığınız için önemlidir.
Narsistik kişilik bozukluğunun tedavisi zordur çünkü bu kişiler genellikle bir sorunları olduğunu kabul etmezler. Başka sebeplerde destek almayı tercih edecek olurlarsa uzun süreli psikodinamik psikoterapi en etkili yöntemdir diyebiliriz. İlişkide yara almış diğer kişinin de bu yöntemden oldukça faydalanacağını söyleyebiliriz.
