“Yapmam lazım ama elim gitmiyor…”
“Başlasam bitecek aslında…”
“Birazdan başlarım.”
Bu cümleler size de tanıdık geliyorsa, yalnız değilsiniz. Erteleme davranışı, modern zamanların en yaygın görülen alışkanlıklarından biri haline geldi. Ancak çoğu zaman “tembellik” ya da “disiplinsizlik” gibi etiketlerle geçiştirilen bu davranış, aslında yüzeyin çok altında bambaşka duygusal süreçlerin işaretçisi olabilir.
Ertelemenin arkasında çoğu zaman “başarısız olma korkusu” yatar. Bir işe başlamamak, o işte kötü olmakla yüzleşmekten daha güvenli hissedilebilir. Bu nedenle birçok kişi, bilinçli ya da bilinçsiz şekilde, “başlarsam ya yapamazsam?” sorusundan kaçınmak için başlamaz. Bu kaçınmanın adı tembellik değil, aslında bir tür kendini koruma refleksidir.
Özellikle mükemmeliyetçi eğilimleri olan bireylerde bu durum daha belirgindir. Bir işi ya kusursuz yapmalıyım ya da hiç yapmamalıyım inancı, kişiyi hareketsizliğe hapseder. Bu noktada mesele, işi yapıp yapmamak değil; yetersizlik duygusuyla ve hatta bazen utanma korkusuyla baş etme biçimidir.
Erteleme, Kaygının Maskesi Olabilir
Ertelemek çoğu zaman bir kaygı düzenleme stratejisidir. Beyin, kısa vadede rahatlatıcı olanı seçer: İşe başlamamak. Bu, geçici olarak rahatlatıcıdır çünkü kişi yapamadığı şeyle yüzleşmek zorunda kalmaz. Fakat bu geçici rahatlama, uzun vadede suçluluk, pişmanlık ve daha da yüksek kaygıyla geri döner. Böylece kişi, kendi içinde bir döngüye sıkışır:
Başlayamama → Suçluluk → Kaygı → Daha çok erteleme.
Çözüm Nerede?
Erteleme davranışını değiştirmek için yalnızca planlama tekniklerine ya da verimlilik tüyolarına bel bağlamak yeterli olmayabilir. Öncelikle şu sorularla yüzleşmek gerekebilir:
-
Başlamaktan neden korkuyorum?
-
Ne olmasından endişe ediyorum?
-
Kendime dair hangi inançlarım bu süreci sabote ediyor?
Erteleme çoğu zaman yalnızca “isteksizlik” ya da “zamanı iyi kullanamama” meselesi değildir. Bazen neyi neden ertelediğimizi anlamak, o durumun altında yatan duygularla karşılaşmamıza yardımcı olabilir. Kimi zaman bir işi yapmaya başlamadan önce hissettiğimiz belirsizlik ya da endişe gibi duygular bizi durdurabilir.
Bu yüzden bir işe başlamayı sürekli erteliyorsanız, hemen kendinize olumsuz bir anlam yüklemek yerine, durup kendinize sakin bir şekilde şunu sorabilirsiniz: “Gerçekten yapmak istemediğim için mi erteliyorum, yoksa başka bir şey mi zor geliyor?”. Belki de ilk adım, bu soruya dürüstçe bakabilmektir. Her şey hemen çözülmek zorunda değil; bazen sadece ne hissettiğimizi fark etmek bile hareket etmeye kapı aralayabilir.
