Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB), bireyin birden fazla kimlik ya da kişilik durumuna sahip olmasıyla karakterize edilen, nadir fakat oldukça karmaşık bir ruhsal bozukluktur. Eski adıyla “çoklu kişilik bozukluğu” olarak bilinen bu durum, kişinin kendini, hafızasını, duygularını, kimliğini ve çevresini algılayışında derin kopmalar (dissosiyasyon) yaşamasına neden olur. Genellikle ağır çocukluk travmalarına, özellikle de uzun süreli cinsel, fiziksel ya da duygusal istismara maruz kalınmasına bağlı olarak gelişir.
Dissosiyasyon Nedir?
Dissosiyasyon, kişinin bilinç, hafıza, kimlik ya da çevre algısında geçici ayrışmalar yaşamasıdır. Sağlıklı bireylerde de stres anında kısa süreli dissosiyatif tepkiler görülebilir (örneğin, yaşanan bir trafik kazasından sonra olayları net hatırlayamamak gibi). Ancak dissosiyatif kimlik bozukluğunda bu ayrışma süreklidir ve yaşamın bütünlüğünü bozar.
Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Belirtileri
Dissosiyatif kimlik bozukluğu olan bireyler, genellikle “alter” adı verilen farklı kimlik durumlarına sahiptir. Bu kimlikler birbirinden yaş, cinsiyet, dil, dünya görüşü hatta fiziksel alışkanlıklar bakımından farklı olabilir. Birey, bu kimlikler arasında geçiş yaparken o anki kimliğe dair olmayan olayları hatırlamayabilir.
Başlıca belirtiler şunlardır:
• İki veya daha fazla ayrı kimlik ya da kişilik durumunun varlığı
• Kimlikler arasında geçiş sırasında hafıza boşlukları (örneğin kişi bir yerde olduğunu hatırlamaz, nasıl gittiğini bilmez)
• Kendini zaman zaman yabancı hissetme (depersonalizasyon)
• Çevreye karşı yabancılaşma (derealizasyon)
• Zaman, mekan ve kişilere dair karışıklık
• Davranış, ses tonu, el yazısı gibi özelliklerde ani değişimler
• İntihar düşünceleri ya da kendine zarar verme davranışları
Nedenleri
Dissosiyatif kimlik bozukluğu genellikle çocukluk döneminde gelişir. Beyin, yoğun stres ya da travmayla baş edebilmek için “ayrıştırma” mekanizmasını kullanır. Bu mekanizma çocuğun dayanamayacağı duygusal ya da fiziksel acıyı farklı bir bilinç hâline “aktararak” onu korur. Zamanla bu bilinç hâlleri bağımsız kimliklere dönüşebilir.
Temel nedenler arasında:
• Uzun süreli cinsel istismar
• Fiziksel şiddet
• Psikolojik ihmal
• Aile içi kaos ve güvensizlik
• Erken yaşta savaş, afet ya da kaza gibi travmalar
Tanı Süreci
DKB’nin tanısı oldukça karmaşıktır çünkü semptomları başka birçok ruhsal bozuklukla (örneğin borderline kişilik bozukluğu, şizofreni, bipolar bozukluk) karıştırılabilir. Tanı, uzman bir psikiyatrist veya klinik psikolog tarafından ayrıntılı görüşme, gözlem ve gerekirse bazı ölçekler (örneğin DES – Dissosiyatif Yaşantılar Ölçeği) kullanılarak konur.
Tedavi Süreci
Dissosiyatif kimlik bozukluğunun tedavisi uzun soluklu ve çok katmanlıdır. Amaç, kimlikler arasında bütünlük sağlamak ve bireyin travmalarıyla başa çıkmasını kolaylaştırmaktır. Tedavide en çok tercih edilen yöntemler:
• Travma odaklı psikoterapi: Özellikle EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) gibi yöntemlerle travmatik anılarla çalışılır.
• Bilişsel davranışçı terapi: Düşünce-duygu-davranış ilişkisi üzerine çalışılır.
• Hipnoterapi: Bazı vakalarda dissosiyatif durumlara ulaşmak ve kimlikler arası geçişi anlamak için destekleyici olabilir.
• İlaç tedavisi: Özellikle eşlik eden depresyon, anksiyete veya uyku bozukluklarında kullanılabilir.
Ancak tedavide en temel unsur, terapötik ilişkinin güvenli ve sabırlı bir şekilde kurulmasıdır. Kişinin parçalanmış iç dünyasına yavaşça yaklaşmak ve her kimliği kabul görmek, uzun vadede bütünleşmeyi mümkün kılabilir.
Toplumda DKB’ye Bakış
Medya ve sinema DKB’yi sıklıkla sansasyonel ya da “tehlikeli” olarak gösterse de, bu kişiler çoğunlukla savunmasız, incinmiş ve kendini korumaya çalışan bireylerdir. Onları anlamak için önce yargıdan uzak, şefkatli bir bakış açısına ihtiyaç vardır. DKB bir “çılgınlık” değil, ruhsal hayatta kalma stratejisidir.
